Boerderij ‘t Werkel
Na de dood van Coenraad Bentinck in 1800 wordt Anna van der Capellen de nieuwe eigenaresse van havezate Werkeren. Ze is de dochter van Coenraads zus Hillegonda en getrouwd met de graaf van Rechteren.
Ook Anna wordt niet warm of koud van Werkeren. Het voormalige kasteel staat dan al 70 jaar leeg en is te zeer vervallen om nog te kunnen worden bewoond. Daarom probeert ze het in 1813 te verkopen. In eerste instantie zonder de grond, want die wil ze verpachten. Maar daar loopt niemand warm voor.
Vervolgens geeft ze opdracht om de gebouwen te slopen. Het boerenhuis Werkel overleeft als enige de kaalslag en blijft overeind. In 1819 worden de terreinen van de hoofd- en de voorburcht, samen met een groot aantal stukken weide- en bouwland, op een veiling voor het destijds kapitale bedrag van 17.015 gulden aangekocht door Berend (Bernardus) Wolters.
Met koopwaar op de rug
De vader van Berend, Arnoldi Wolters, komt uit Grosz Hesepe bij Lingen in Duitsland. Arnoldi moet vóór 1762 naar Nederland gekomen zijn, want in dat jaar trouwt hij met de negentienjarige Wilhelmina Berends van de Elshof* uit Heino. De Duitse Woltersen zijn ‘Teuten’. Een Teut (ook wel ‘marskramer’ of ‘kiepkerl’ genoemd) was een rondreizende handelaar of ambachtsman die in de lente vanuit zijn thuisbasis (meestal in Duitsland) met zijn koopwaar op de rug naar Nederland, Frankrijk, Luxemburg of Denemarken trok om daar rond te venten of er een winkel open te houden. In de winter keerden ze dan terug naar huis. Behalve wanneer je, zoals Arnoldi, een leuke vrouw tegenkwam. Hij vestigt zich in Heino als koopman en zijn vrouw wordt winkelierster. Samen verdienen ze goed geld en bezitten ze al gauw meerdere huizen in Dalfsen en Heino**. Het oudste document dat ik heb van een aankoop door Arnoldi Wolters dateert van 8 maart 1808. Het betreft “een extract uit het boek van verkooping van Nationale Domeinen in het Kwartier van Salland” en het beschrijft de condities en voorwaarden voor (ver)koop. Ik vind het wel grappig wat er in dit document onder punt 9 staat: “De kooperen zullen gehouden zijn het gedane bod zoo lang gestand te doen tot dat Zijne Majesteit den Koning zig over ’t al of niet gunnen der perceelen voor de daarvoor geboodene prijs zal hebben geëxpliceerd.”
De koning lijkt zich er in die tijd persoonlijk mee te bemoeien. Het bod van Arnoldi Wolters heeft hem kennelijk weten te behagen, want Arnoldi krijgt toestemming voor de koop van “een uitgang uit de Kerkenkamp te Heino” en “een en een half mudde Rogge”.
Dit document heeft twintig pagina’s. Met de pijltjes links (naast ‘pagina 1/20’ ) kunt u door de pagina’s bladeren. Met de + en de – knopjes kunt u het beeld vergroten of verkleinen.
Behalve veel geld krijgen Arnoldi en Wilhelmina ook veel kinderen. Vijftien maar liefst. Helaas sterven er al negen voordat ze twintig jaar zijn. Berend Wolters komt dus uit een groot gezin met veel geld en veel verdriet.
Nadat Berend ’t Werkel heeft gekocht, breekt hij de complete boerderij tot de grond toe af, verhoogt hij het terrein met 50 cm en bouwt op exact dezelfde locatie een compleet nieuwe boerderij van gelijke grootte en van hetzelfde type (hallenhuis). Voor deze ‘nieuwbouw’ hergebruikt hij het houtskelet van de oude boerderij en materiaal dat afkomstig is van de sloop van de havezate.
Een jaar later, in 1820, trouwt hij op 44-jarige leeftijd met zijn twintig jaar jongere buurmeisje Joanna van der Vegte (van het Luibuis).
Berend en Joanna krijgen twee kinderen. Hun zoon gaat na zijn huwelijk op de boerderij van zijn vrouw wonen (de Meenteboer aan de Zalkerdijk). Hun dochter Wilhelmina blijft op ’t Werkel. Door haar huwelijk met Hendrik Reuvekamp in 1847 komt boerderij ‘t Werkel in het bezit van mijn familie. Wij hebben 175 jaar op de grond van het voormalige kasteel Werkeren gewoond en gewerkt, totdat ‘t Werkel in 1993 plaats moest maken voor nieuwbouwwijk Stadshagen bij Zwolle.
Stamboom met de directe afstammingslijn van Wilhelmina Wolters, de vrouw van mijn stamvader Hendrik Reuvekamp.
*Het testament en de beschrijving van de nalatenschap van Wilhelmina Berends van de Elshof (overleden op 13-02-1827) is bewaard gebleven. Ze benoemt haar zes kinderen tot haar enige erfgenamen. Het document geeft een interessant beeld van haar vermogen, dat voor die tijd groot is. Ze laat vele stukken hooi-, bouw- en weideland na, meerdere (boeren)erven en kadersteden, haar woonhuis en winkel en de inboedel van beide, en ze heeft bijna 32.000,00 gulden aan contant geld in huis. Daarnaast bezit ze twintig pagina’s aan obligaties, vorderingen en te innen rente. Al met al komt haar vermogen op 118.800,00 gulden en erft elk kind (waaronder Berend Wolters) 19.800,00 gulden van zijn/haar moeder. Van hun vader, die tien jaar eerder is overleden, is de nalatenschap dan al verdeeld. Ik vermoed dat Berend Wolters in 1819 ‘t Werkel heeft gekocht met het geld dat hij van zijn vader heeft geërfd.
Kortom: Arnoldi en Wilhelmina hebben goed hun best gedaan voor hun kinderen.
Dit document heeft 37 pagina’s. Met de pijltjes links (naast ‘pagina 1/37’ ) kunt u door de pagina’s bladeren. Met de + en de – knopjes kunt u het beeld vergroten of verkleinen.
**Hendrikus Wolters, de broer van Berend, neemt de kruidenierszaak aan de Canadastraat 16 in Heino over van zijn ouders Arnoldi en Wilhelmina. Hij is zo vermogend dat hij in 1858 een stuk grond aan de rk-gemeenschap schenkt, waarop de kerk en pastorie worden gebouwd. Ook schenkt hij 19.000 gulden voor de inrichting van beide en bekostigt hij de aanleg van een tuin.
Boerderij ‘t Werkel in 1993.
Hiermee zijn we aan het einde gekomen van het negendelige intermezzo over de geschiedenis van Mastenbroek, kasteel Werkeren en boerderij ‘t Werkel.
Ik vond het fascinerend om te ontdekken dat het boerenerf waarop ik ben geboren en opgegroeid zo’n rijke historie en zoveel verschillende gedaantes heeft gekend. Ik hoop dat deze geschiedenis ook u heeft kunnen boeien.
In de volgende aflevering gaan we verder met de verhalen van mijn familie en lezen we hoe het Hendrik en Wilhelmina Reuvekamp in de negentiende eeuw op ‘t Werkel in Mastenbroek vergaat.
Bronnen:
– Rijksarchief in Overijssel (1980). Oude luister in het Kerspel. Catalogus van de tentoonstelling over havezaten en buitenplaatsen rond Zwolle.
– Braakman-Reuvekamp, M. (1988). Genealogie Reuvekamp. Zwolle: Uitgave in eigen beheer
– Stichting Promotie Archeologie (2005). Havezate Werkeren. De Heren van Werkeren en hun kasteel. Zwolle: Stichting Promotie Archeologie
– https://nl.wikipedia.org/wiki/Teut_(handel) (2021)
Bedankt voor deze informatie. Heel leuk om te lezen. Stukjes hiervan kunnen we weer gebruiken ter aanvulling van onze stambomen.