We hebben gezien dat de broers Hendrik en Jan Reuvekamp, zoons van Lucas, rond 1847 hun ouderlijk huis boerderij Reuvekamp in Dieze verlaten om te trouwen en zich in Mastenbroek te vestigen. Hendrik op boerderij ’t Werkel en Jan op Stokkebrand. De boerderijen grenzen aan elkaar en kennen dan al een eeuwenoude historie. Boerderij ’t Werkel begint in 1365 zelfs als kasteel. 
Als intermezzo in de Reuvekamp-geschiedenis duik ik in deze en de komende acht afleveringen dan ook in de geschiedenis van Mastenbroek, kasteel Werkeren en boerderij ’t Werkel. De plek waar mijn familie 175 jaar woont en werkt, tot ’t Werkel in 1993 plaats moet maken voor de nieuwbouwwijk Stadshagen (Zwolle). Ik vind het fascinerend om te ontdekken dat het boerenerf waarop ik ben geboren en opgegroeid zo’n rijke historie en zoveel verschillende gedaantes heeft gekend. Ik hoop dat deze geschiedenis ook u zal boeien.

De geschiedenis van Mastenbroek
De naam Mastenbroek is ontstaan uit het samenvoegen van de woorden mast- en broekland. Mastgrond is hoge en droge grond die weinig oplevert, en broekgrond is lage en natte grond. De polder Mastenbroek heeft beide. Hij ligt als een driehoek tussen het Zwarte Water, de IJssel en het Zwarte Meer (vroeger de Zuiderzee). Het weidse en vruchtbare landbouwgebied wordt omringd door de steden Zwolle, Kampen, Hasselt en Genemuiden. 
Dat is wel eens anders geweest.

Klimaatverandering
Zo’n 100.000 jaar geleden kent het gebied een ijzig klimaat met extreme kou. De bodem is in die tijd tot enkele meters diep permanent bevroren. Mastenbroek ligt erbij als een kale poolwoestijn met nauwelijks begroeiing, waar de wind vrij spel heeft. Grote oppervlakken land raken daardoor bedekt met een dikke deken van fijn zand, dat zich hier en daar ophoopt tot een heuveltje.
Ongeveer 10.000 jaar geleden begint het klimaat op te warmen. De zeespiegel stijgt en daardoor ook het grondwaterpeil in het binnenland. Er verschijnen planten en bomen, waardoor het zand niet langer verstuift. Doordat er in Mastenbroek geen goede afwatering is, vergaat dode vegetatie maar voor een deel en ontstaan er daardoor veenlagen. Gedurende zo’n 2000 jaar stapelt zich in Mastenbroek dan ook een fors veenpakket op. 
Rond 500 voor Christus ontwikkelt een deel van de streek zich tot een dicht moerasbos van essen, elzen en eiken, dat zo’n 1000 jaar blijft bestaan. Dan overstroomt het gebied en wordt het bedekt met een dikke laag klei. De bomen verdrinken in een zoetwatermeer. In de eeuwen die volgen zijn er regelmatig overstromingen. De dikke laag vruchtbare klei die daardoor ontstaat, is voor de toekomstige ontwikkeling van Mastenbroek van cruciaal belang.

Samen delen
In de Middeleeuwen (500-1500) bestaat het woeste Mastenbroek uit een mengeling van drassige bos- en graslanden, struikgewas, rietvelden en wild groeiende planten. Het moerassige veengebied wordt door de omwonenden gemeenschappelijk gebruikt. In de zomer laten ze er hun koeien grazen en winnen ze er hooi. 
Langs de randen van het veenmoeras worden enkele stukken grond al vroeg ontgonnen. Zo zijn onder meer een boomstamput, afvalkuilen en keramiekscherven uit de periode 1100-1300 gevonden op de plek waar pas veel later het kasteel Werkeren zou verrijzen. Waarschijnlijk vinden hier dan al agrarische werkzaamheden plaats.
Het gemeenschappelijke gebruik van de grond in de polder gaat eeuwenlang in alle gemoedelijkheid. In de loop van de dertiende eeuw groeit de bevolking op het platteland echter sterk. Daardoor neemt de druk op de Mastenbroeker wildernis toe. 

Strubbelingen
Als reactie op de instroom van nieuwelingen verenigen de oorspronkelijke bewoners zich als ‘erfgenamen’. Ze eisen een deel van het gemeenschappelijke en niet in cultuur gebrachte land op voor exclusief eigen gebruik. Dat klinkt niet onredelijk en de boeren onderling waren er waarschijnlijk ook wel uitgekomen. Ze werken immers al eeuwen volgens goed gebruik met elkaar samen. 
Maar dan beginnen de bisschop van Utrecht, de steden Kampen, Zwolle en Deventer en de plaatselijke adel zich ermee te bemoeien. Elke speler op dit politieke toneel wil een zo groot mogelijk aandeel van Mastenbroek voor zichzelf. De vraag hoe deze omvangrijke, zeer vruchtbare en niet door dijken beschermde polder onder deze ‘rechthebbenden’ moet worden verdeeld geeft tientallen jaren lang aanleiding tot onderling geruzie, gekonkel en gewapende gevechten.

(Wordt vervolgd)

• 

• 

• 

• 

Tip
Wil je meer weten over Mastenbroek vroeger en nu? Bezoek dan eens deze prachtige en informatieve website vol boeiende verhalen en met schitterende foto’s.

Bronnen:
– Deltapost, 11 juli 1991
– Zwolse Courant, 12 november 1992
– Zwolse Courant, 25 januari 2003
– Stichting Promotie Archeologie (2005). Havezate Werkeren. De Heren van Werkeren en hun kasteel. Zwolle: Stichting Promotie Archeologie