De familie Van Ittersum
Roelof van Ittersum woont in Zwolle, stamt uit een adellijke familie, bekleedt diverse hoge maatschappelijke posities, bezit vele percelen land en onroerend goed, kleedt zich in deftige stoffen, bewoont meerdere stenen huizen en leeft in weelde. 
Kortom: hij is stinkend rijk.
Door rond 1400 kasteel Werkeren te kopen, breidt Roelof zijn toch al niet geringe grondbezit in de Mastenbroekerpolder nog verder uit, maar zijn zoon Johan is de eerste eigenaar die er ook echt zelf woont. Rond 1400, niet lang nadat zijn vader het kocht, vergroot Johan het huis door een uit- en aanbouw. Hierdoor krijgt het kasteel een imposant uiterlijk. 

Keurig nette adel
Johan is trouw aan het bisschoppelijk gezag en een tegenstander van politieke vernieuwing. Op de maatschappelijke ladder overtreft hij zijn vader in naam en faam als onderhandelaar tussen diverse strijdende partijen. Hij is soms wekenlang op reis om her en der vredesverdragen tot stand te brengen. Johan heeft economisch gezien zijn tijd mee, want het gaat Zwolle (tot 1480) voor de wind. Hij bekleedt de hoogst mogelijke maatschappelijke functies, maar gebruikt zijn rijkdom ook voor goede werken voor de armen. Zo bouwt hij onder meer een gasthuis voor zieke paupers.

Buitenverblijf
Johan trouwt drie keer en krijgt dertien kinderen, onder wie één buitenechtelijke zoon. Na de dood van zijn vader in 1426 woont Johan in Zwolle, en verblijft hij waarschijnlijk alleen nog tijdens de warme zomermaanden met zijn omvangrijke gezin op kasteel Werkeren. 
Onder de adel raakt het in de mode om in het zomerseizoen ‘buiten’ te wonen. Dat komt goed uit, want in de zomer slaat de gevreesde ‘zwarte dood’ het hardst om zich heen en wordt de stinkende stad levensgevaarlijk. Zwolle kent een grote sterfte in de zomermaanden van 1421, 1422, 1440, 1450 en 1458. Wie het zich kan veroorloven, vlucht tijdens een ziektegolf naar het omringende platteland. 
Zo ook Johan. Hij weet aan de pest te ontkomen en is ruim 80 jaar oud als hij in 1464 sterft. Hij gaat de geschiedenis in als een wijs en humaan man.

Gevangenis
Werkeren gaat over op zijn zoon en naamgenoot Johan van Ittersum. Ook hij bekleedt tal van hoge posities, en net wanneer ik denk dat deze elitaire opsomming een beetje saai begint te worden, stuit ik in de geschiedenisboeken op het spannende feit dat Johan-2 in zijn gebied recht mag spreken. Hij mag oordelen over leven en dood. 
Werkeren is een versterkt en verdedigbaar kasteel met goed afsluitbare kelders. Daarom krijgt Johan-2 in 1476 toestemming om in zijn residentie gevangenen op te sluiten. Werkeren wordt zo een kasteel met een eigen gevangenis. Een extra bron van inkomsten voor Johan-2, want de meeste boeven komen pas vrij nadat er (flink) losgeld is betaald. Lukt dat niet, dan mogen ze via een laatste prachtige wandeling door de Werkelallee (het eikenlaantje) naar het galgenveld de Konijnenbelten (bij Voorst) lopen om te worden opgehangen.

Roerige tijden
Na de dood van Johan-2 in 1502 wordt zijn zoon eigenaar, met wederom dezelfde naam. Johan-3 krijgt het iets moeilijker dan zijn vader en opa omdat in Overijssel in de eerste decennia van de zestiende eeuw talrijke gewapende conflicten worden uitgevochten. Het zijn aanhoudend zorgelijke tijden vol strijd en onveiligheid. In 1520 breekt er tussen de steden Zwolle en Kampen zelfs een heuse oorlog uit over de tolheffing op de schepen die de IJssel en het Zwartewater bevaren. Als gevolg daarvan krijgt Zwolle het aan de stok met de bisschop van Utrecht, en wanneer die Genemuiden bezet, besluit Zwolle uit angst voor inname van Werkeren door de vijand het kasteel in brand te steken. De schade valt gelukkig mee. Alleen het interieur en het dak moeten worden hersteld, maar dat is genoeg om de bisschop buiten de deur te houden.

Alleen dochters
Johan van Ittersum nr. 3 wordt na zijn dood in 1540 opgevolgd door de vierde naamgenoot op rij. Maar hier houdt het op, want Johan-4 sneuvelt in 1546 tijdens de Schmalkaldische Oorlog in dienst van Karel de Vijfde. Zijn weduwe blijft achter met drie jonge dochters. De oudste, Sophia of Fye, trouwt rond 1562 met de Gelderse edelman Eusebius Bentinck, waardoor Werkeren naar een andere familie overgaat.

Bijzondere afstammelingen

Tijdens mijn duik in de geschiedenis deed ik een opmerkelijke ontdekking. Volgens archiefinspecteur Caspar van Heel uit Hattem is Johan van Ittersum-4 een voorouder van zowel de Engelse kroonprins Charles als zijn overleden ex-vrouw Lady Diana. Beiden stammen af van de dochters van Johan van Ittersum-4. Charles stamt af van Sophia en Diana van Johanna. De voorouders van Charles en Diana zouden dus geboren en getogen zijn op kasteel Werkeren in Mastenbroek.
Bovendien zijn Charles en Diana in deze verte (Johan van Ittersum-4) dus ook nog eens familie van elkaar.

De stamboom van kroonprins Charles van het Verenigd Koninkrijk:

En de stamboom van Lady Diana Spencer:

In de stamboom van Kroonprins Charles komt enkele keren de naam ‘Bentinck graaf/hertog van Portland’ voor. Mijn neef Arno Hendriks attendeerde mij op de Portlanderdijk bij Schoonheten die uitkomt bij kasteel Schoonheten van de familie Bentinck. Dat lijkt mij geen toeval. 

• 

• 

(Wordt vervolgd)

Rond 1847 verlaten de broers Hendrik en Jan Reuvekamp hun ouderlijk huis boerderij Reuvekamp in Dieze om te trouwen en zich in Mastenbroek te vestigen. Hendrik op boerderij ’t Werkel en Jan op Stokkebrand. De boerderijen grenzen aan elkaar en kennen dan al een eeuwenoude historie. Boerderij ’t Werkel begint in 1365 zelfs als kasteel. 
Als intermezzo in de Reuvekamp-geschiedenis duik ik in negen afleveringen in de geschiedenis van Mastenbroek, kasteel Werkeren en boerderij ’t Werkel. De plek waar mijn familie 175 jaar woont en werkt, tot ’t Werkel in 1993 plaats moet maken voor de nieuwbouwwijk Stadshagen (Zwolle). Ik vind het fascinerend om te ontdekken dat het boerenerf waarop ik ben geboren en opgegroeid zo’n rijke historie en zoveel verschillende gedaantes heeft gekend. Ik hoop dat deze geschiedenis ook u zal boeien.

Bronnen:
– Atlas Overijsselse buitenplaatsen
– Zwolse Courant, 25 september 1993
– Stichting Promotie Archeologie (2005). Havezate Werkeren. De Heren van Werkeren en hun kasteel. Zwolle: Stichting Promotie Archeologie
– Google